Dodenherdenking 4 mei 2018 in Ameide
Vrijdagavond 4 mei 2018 vond in Ameide de jaarlijkse dodenherdenking plaats. Rond 19 uur verzamelden zich talrijke personen op de Dam voor de ‘stille tocht’ naar het monument op de Broekseweg. Voorafgegaan door drie tamboers met omfloerste trom vertrok de stoet met schoolkinderen, kransdragers, vertegenwoordigers van diverse organisatie en andere belangstellenden. Tijdens de tocht werd enige tijd stilgestaan bij de struikelstenen op de Voorstraat (ter nagedachtenis aan de oorlogsslachtoffers Jacob Meijer en Anna Meijer-Wolf) en bij de Oude Begraafplaats (ter nagedachtenis aan drie daar begraven slachtoffers: Aart van der Zouwen, Jan Willem van Putte en Willem de Bie).
Na aankomst bij het monument, waar leden van AFK koraalmuziek speelden, begon het officiële programma. Namens de 4-mei-commissie en de HVAT, heette herdenkings-voorzitter Bram Provoost iedereen van harte welkom. Naar aanleiding van het jaarthema “Verzet als voorbeeld” gaf hij twee voorbeelden van verzet in onze regio. De eerste speelde in een ver verleden door Hendrik van Brederode en de tweede was tijdens de Duitse bezetting bij de zogenoemde melkstaking in 1943. Namens de gemeente Zederik sprak wethouder Arie Donker over een aantal aspecten van het wel of niet in verzet komen tijdens de bezetting. Wat zijn de gevolgen? Wat zou je zelf doen? Vervolgens sprak Jory Verwolf over de rol die de boerderij van Spek (Hogewaard 2 en 4) had gespeeld in het verzet in Ameide en Tienhoven. Hij deed dit aan de hand van gesprekken met zijn schoonvader Ries Spek, die als tiener de bezetting, 1940-45, bewust had meegemaakt. (Vanwege het historisch belang wordt deze toespraak hierna volledig afgedrukt.) Tussen de toespraken door speelde AFK koraalmuziek en werden twee gedichten voorgedragen. Mariska de Jongh, leerlinge van de openbare basisschool ‘Hendrik van Brederode’ las het gedicht “Een ogenblik” en Monique Boer, leerlinge van de christelijke basisschool ‘De Kandelaar’ las het gedicht “Twee minuten” voor.
Kort voor acht uur werden tijdens het Dodenappel de namen van de 18 slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog, die een band hadden met Ameide en/of Tienhoven voorgelezen, waarna Gijs van Gelderen het signaal “Taptoe” blies, gevolgd door twee minuten stilte. Na het zingen van het Wilhelmus werden bij het monument kransen geplaatst namens diverse lokale organisaties. De herdenking werd afgesloten met het defilé van inwoners van Ameide en Tienhoven en andere belangstellenden, die talrijke boeketten neerlegden bij het monument. Mede door de grote belangstelling was ook deze dodenherdenking weer een indrukwekkende gebeurtenis.
Toespraak Van Jory Verwolf
Het thema dit jaar van de 4 mei-herdenking is “ Verzet als voorbeeld”. De plaatselijke werkgroep 4 mei-herdenking constateerde tijdens haar voorbereiding, dat het verzet/de illegaliteit tijdens de 2e wereldoorlog in Ameide-Tienhoven zich concentreerde rondom de boerderij van de familie Spek op de Hogewaard. Dus als er iemand is die hier iets uit eigen ervaring over kan vertellen dan is het wel de heer Ries Spek, nog steeds woonachtig op deze boerderij op de Hogewaard 2. Hij heeft de oorlog bewust meegemaakt. Hij was 11 jaar toen de oorlog in 1940 uitbrak. Gezien zijn leeftijd is het thans niet meer haalbaar dat hij hier zelf iets over kan vertellen. De werkgroep heeft mij, als schoonzoon van Ries Spek, gevraagd hem te interviewen en hier vanavond iets over te zeggen. Eind maart heb ik een ochtend met hem hier over gesproken en veel komt dan boven. De tweede wereldoorlog, het was een totaal andere tijd als nu. Communicatie was gebrekkig. De boerderij aan de Hogewaard was inderdaad de spil van de illegaliteit in Ameide-Tienhoven.
Een echte KP, een knokploeg, was er niet in Ameide-Tienhoven maar er was wel een groep mensen actief die regelmatig bij elkaar kwam op de boerderij aan de Hogewaard om illegale bezigheden te bespreken zoals het onderbrengen van onderduikers. In Ameide en Tienhoven hebben zeker 50 personen een langere periode ondergedoken gezeten waaronder enkele joden. De onderduikers kwamen via Groot-Ammers, een dorp waar het verzet sterk georganiseerd was. De grootste zorg was onderduikers te plaatsen en te voorzien van voedsel. Daar waren valse persoonsbewijzen en voedselbonnen voor nodig. In Ameide-Tienhoven werden de bonnen vooral via de gebroeders Van Toor, Peet en Dirk, verkregen. Voor vervalsingen van persoonsbewijzen zorgden onder andere Freek Kool en Henk van Delsen. Op de boerderij werd alles gecoördineerd.
Op de boerderij hebben ook een aantal personen langdurig ondergedoken gezeten. Piet Robijn uit Zeeland. Hij heeft de oorlog overleefd en heeft tot aan zijn dood contact onderhouden met de familie Spek. De Jodin Tilly Hess heeft ook zeker een jaar op de boerderij ondergedoken gezeten. Ook zij heeft de oorlog overleefd en is na de oorlog naar Israël gegaan waar zij enkele jaren geleden is overleden. Ook een gedeserteerde Duitser is kort op de boerderij geweest en daarna door Paul en Arnold Wil weggebracht naar Groot Ammers waarbij de Duitser zich als doofstomme moest gedragen om arrestatie te voorkomen. Tot slot wil ik noemen de joodse broertjes Barend en Henk, achternaam onbekend, die ook een periode op de boerderij ondergedoken zijn geweest. Henk woont in Australië en kwam 10 jaar geleden plotseling nog eens langs. Mijn schoonvader heeft hem toen de boerderij weer laten zien en ook de plaats waar hij verstopt was geweest, dat was een van pakken stro op de hooizolder gemaakte slaapkamer onder het hooi. Hij kon zich alles nog herinneren en was best wel geëmotioneerd.
Opmerkelijk was dat ook Duitsers ingekwartierd zijn geweest op de boerderij gedurende de oorlog. Onder meer een officier uit Wenen. Hij was er gelijktijdig met de Jodin Tilly. En dat moet hij hebben geweten maar hij heeft het nooit doorgegeven. Hij waarschuwde wel. Het brengt mijn schoonvader tot de opmerking dat niet alle Duitsers slecht waren in de oorlog.
Op de hooizolder was ook een radio verstopt. De communicatie was gebrekkig in de oorlog, daarom was een radio zo belangrijk om te weten te komen wat er speelde. Als er overleg was op de boerderij werd er ook altijd geluisterd. In Ameide-Tienhoven was geen zendapparatuur. Deze was er wel in Groot-Ammers. Die was verkregen vanuit Ameide-Tienhoven en was vermoedelijk afkomstig van een op de Lek bij Tienhoven vastgelopen politieboot van de Sicherheidsdienst. Het is niet duidelijk wie deze apparatuur van de boot heeft weggehaald maar in Groot-Ammers waren ze zeer dankbaar voor de vanuit Ameide-Tienhoven verkregen apparatuur. Op de boerderij waren ook op diverse plaatsen wapens waaronder een mitrailleur verborgen. Mijn schoonvader was het niet bekend waar deze vandaan kwamen wel dat ze er waren.
Communicatie in de 2e wereldoorlog was van groot belang, mijn schoonvader benadrukte dat telkens weer. Er waren illegale bladen om de mensen gemotiveerd te houden. Voor Ameide-Tienhoven was het blad Telex van belang. Dit blad werd in Groot Ammers gemaakt en via een jonge vrouw naar de boerderij van Spek gebracht voor verspreiding in Ameide en Tienhoven. De onlangs overleden Corrie Streefkerk-Spek, een zuster van mijn schoonvader, was daarbij als verspreidster betrokken.
Er zijn ook in Ameide-Tienhoven razzia’s geweest. Maar nooit zijn de Duitsers op de hooizolder geweest om te zoeken. Mijn schoonvader heeft zich nooit echt angstig gevoeld in de oorlog. Verraad lag altijd op de loer maar in Ameide-Tienhoven heerste een soort evenwicht tussen enerzijds de NSB en anderzijds het verzet. Je kende elkaar.
Duidelijk is dat de vader van Ries Spek, Goof Spek, de gehele oorlog door zijn boerderij heeft opengesteld voor illegale praktijken, gericht om mensen te helpen. Achteraf klinkt dat mooi maar in die tijd gaf dat ook spanning. Je wist dat je risico’s loopt. Terecht klinkt vandaag de vraag: Wat zou jij, wat zou u doen? Zou jij ook jouw huis/boerderij openstellen om verzet te plegen en daarmee mensen te helpen? Het is goed dat een ieder dat voor zichzelf afvraagt. Duidelijk is wel dat de op de boerderij ondergedoken personen hun leven lang dankbaar zijn geweest dat zij die onderduikplek aan de Hogewaard hebben gehad.
De geschiedenis van dit rijksmonument Hogewaard is beschreven door Hans van den Heuvel in het Nieuwsblad HVAT 2006, jrg. 17, nr. 1.
Het Taptoe-signaal
Het Taptoe-signaal is de muziek die op trompet door Gijs van Gelderen is gespeeld voorafgaand aan de twee minuten stilte bij de Dodenherdenking op 4 mei.
