Ameide en het Rampjaar 1672, bronnen en literatuur

De informatie op deze webpagina gaat over het rampjaar 1672. De Republiek der Verenigde Nederlanden werd aangevallen door de grootmacht van die tijd, Frankrijk, en diens bondgenoten Engeland, Münster en Keulen.
Hieronder worden allereerst de bronnen aangeven, de berichten uit de jaren direct na het rampjaar. Daarnaast wordt er ook secundaire literatuur geboden, werken van latere historici die uit de beschikbare bronnen een samenhangend beeld proberen te schetsen.
Uit de zee van literatuur wordt, zowel bij de bronnen als bij de secundaire literatuur, geselecteerd wat op Ameide en directe omgeving betrekking heeft.

Sam Janse,
voorzitter Historische Vereniging Ameide en Tienhoven

Bronnen in chronologische volgorde

Joseph Bampfield, Reflexions Du Colonel Bampfield, Sur les Commentaires de Mr. Vercken. Touchant l’ Attaque des Francois sur les Escluses d’ Ameyden le 27. Novembre 1672. Avec La Relation du dit Colonel Bampfield

• Het boekje geeft geen plaats en jaar van uitgave, maar volgens WorldCat is het al in 1672 verschenen;
• Het boekje is ook in het Nederlands vertaald, zie hieronder.

Joseph Bampfield, Aenmerkingen van den Colonel Bampfield Op de stellingen van Mr. Vercken. Raeckende den Aenval der Francen op de Sluysen van Ameyden den 27. Novembris 1672. Nevens het Verhael Van den geseyden Colonel Bampfield

• Het boekje geeft geen plaats en jaar van uitgave, maar volgens WorldCat is het al in 1672 verschenen;
• Op internet staat de Nederlandse tekst in de lastig leesbare gothische lettervorm. Op de website van de Historische Vereniging Ameide en Tienhoven staat de verhandeling in de ons bekende Romeinse letter met verduidelijkingen en aantekeningen, zie hier;
• Bampfield schreef ook een uitvoerige verdediging, niet alleen van de gebeurtenissen in 1672, zie hier.

La defaite des Hollandois, dans leur quartier, proche d’Ameyden, par les Troupes du Roi, sous le Compte de Saulx (Parijs 1672)

• Auteur is onbekend;
• Voor Ameide zijn p. 1233-1240 van belang. Een vertaling van deze pagina’s staat op de website van de Historische Vereniging Ameide en Tienhoven, zie hier.

Pierre Louvet, Suite du Mercure Hollandois contenant les conquestes de roy Louys XIV dit le grand sur les provinces unies des Pays-Bas (Lyon 1674)

• Voor Ameide zijn p. 206-214 van belang. Een vertaling van deze pagina’s staat op de website van de Historische Vereniging Ameide en Tienhoven, zie hier.

Tobias van Domselaer, Het ontroerde Nederlandt, Door de Wapenen des Konings van Vrankrijk etc. (2 delen; Amsterdam 1674, 1676)

• Voor Ameide zijn p. 452-454 uit deel 1 van belang.

Petrus Valkenier, ’t Verwerd Europa ofte Politijke en Historische Beschrijvinge der waare Fundamenten en Revolutien in Europa, voornamentlijk in en omtrent de Nederlanden, zedert den jaare 1664. gecauseert door de gepretendeerde Universele Monarchie der Franschen (Amsterdam 1675)

• Voor Ameide zijn p. 820-821 van belang.

Lambert van den Bosch, Tooneel des Oorlogs, Opgerecht in de Vereenigde Nederlanden door de wapenen van de koningen van Vrankrijk en Engeland, Keulsche en Munstersche Bisschoppen Tegen De Staten der Vereenigde-Nederlanden en hare Geallieerden enz. (Amsterdam 1675)

• Voor Ameide zijn p. 1687-1692 van belang.

L. Sylvius,  Historien onses Tyds, Behelzende Saken van Staat en Oorlogh, Voorgevallen in, en omtrent de Vereenigde Nederlanden, En door geheel Europa, Mitsgaders in meest alle de andere Deelen der Wereld. Beginnende met het jaar 1669… en eindigende na het Jaar 1679  (Amsterdam 1685)

• Sylvius is de gelatiniseerde naam van Van den Bosch (zie boven);
• Voor Ameide zijn p. 483-486 van belang.

Coenraet Droste, Verversing van geheugchenis (Den Haag 1723)

• De tweede druk is verschenen onder de titel Overblyfsels van Geheugchenis der Bisonderste Voorvallen in het leeven van den heere Coenraet Droste etc. (Den Haag 1728). De historicus Fruin heeft het geschrift in 1879 heruitgegeven, zie hier;
• In de uitgave van Fruin zijn voor Ameide en kolonel Bampfield p. 84-87 van belang.

Dumoulin (red.), Campagne de Hollande, en MDCLXXII, sous les ordres de Mr. le Duc de Luxembourg (Den Haag 1759)

• De voornaam van de redacteur was niet te achterhalen;
• Dit werk stamt uit 1759, maar bevat originele documenten uit de tijd van het Rampjaar 1672;
• Voor Ameide zijn p. 258-260 van belang. Een vertaling van deze pagina’s staat op de website van de Historische Vereniging Ameide en Tienhoven, zie hier.

Johan Fredrik Gebhard Jr., ‘Een dagboek uit het “rampjaar” 1672’, in: Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap, deel 8 (1885), p. 45-116

• De tekst is uitgegeven in 1885, maar de daarin weergegeven bron is een dagboek van een Amsterdammer uit 1672 en 1673;
• Op p. 96 wordt Ameide genoemd.

J.A. Grothe (red.), ‘Dagelijksche aanteekeningen gedurende het verblijf der Franschen te Utrecht in 1672 en 1673, gehouden door Mr. Everard Booth, Raad-Ordinaris in den Hove Provintiaal van Utrecht en Oud-Raad ter Admiraliteyt. Uit de papieren van Booth medegedeeld’, in Berigten van het Historisch Gezelschap te Utrecht, deel 6 (1857), p. 3-166.

• De tekst is uitgegeven in 1857, maar de daarin weergegeven bron is het dagboek van de Utrechtenaar Mr. Everard Booth uit 1672-1675;
• Voor Ameide zijn p. 58-61 en 111-114 van belang.

Brief van Margaretha Turnor, vrouwe van Amerongen aan haar man Godard Adriaan van Reede, heer van Amerongen, Het Utrechts Archief, Archieftoegang 1001, inventarisnummer 2722, brief van 28-11-1672.

• In deze brief schrijft Margaretha aan haar man over de aanval op Ameide;
• Door Luc Panhuysen, Rampjaar 1672, wordt deze brief op p. 262-263 besproken.

Krantenberichten uit 1672 en 1673

In de Oprechte Haerlemsche Courant vind je diverse berichten uit 1672 en 1673 over Ameide die betrekking hebben op het rampjaar. Deze artikelen zijn hier te lezen.

Secundaire literatuur over het Rampjaar 1672 (niet alleen met betrekking tot Ameide)

Petra Dreiskämper, ‘Redeloos, radeloos, reddeloos’. De geschiedenis van het rampjaar 1672 (Hilversum 1998). Via GoogleBooks is een deel van het boek te raadplegen, zie hier.

Sander Enderink en Leen Ouweneel, ‘Garnizoensstad Gouda: winter achter de waterlinie’, Tidinge 2018, p. 141-152

Loftis en P.H. Hardacre (red.), Colonel Joseph Bampfield’s Apology: ‘Written by Himself and Printed at His Desire…’ 1685 (Lewisburg 1993). In dit boek komt Ameide in 1672 in de nabeschouwing van Bampfields geschrift uitvoerig aan de orde, zie hier.

Donals Haks, Vaderland en vrede 1672-1713. Publiciteit over de Nederlandse republiek in oorlog (Hilversum 2013). Via GoogleBooks is een deel van het boek te raadplegen, zie hier.

Horden Jzn, Een kleine geschiedenis van het land van Vianen (z.p. 1953)

Luc Panhuysen, Rampjaar 1672. Hoe de Republiek aan de ondergang ontsnapte (Amsterdam enz. 2009). Via GoogleBooks is een deel van het boek te raadplegen, zie hier.

W. van Sypesteyn en J.P. de Bordes, De verdediging van Nederland in 1672 en 1673 (’s Gravenhage 1850)

• In dit wat oudere geschiedwerk wordt Ameide herhaaldelijk genoemd. Gebruik daarvoor het zoekprogramma;
• Op p. 225-227 wordt een literatuurlijst gegeven.

Artikelen in het Nieuwsblad van de Historische Vereniging Ameide en Tienhoven

H. Beckmann, ‘De “omkeerportretten” van Romeyn de Hooghe (1645-1708)’, Nieuwsblad 2010.1, 41-42

H. van den Heuvel, ‘De Slag bij Sluis en kolonel Bampfield’, Nieuwsblad 2010.1, 37

J.P. Veerman, ‘De Franse aanval op Ameide’, Nieuwsblad 2010.1, 31-36

D. Vlasblom, ‘Het recht van boze burgers’, Nieuwsblad 2010.1, 38-40

A. Vroon, ‘Ameide en de Hollandse Oorlog (1672-1678)’, Nieuwsblad 1993.2/3

A. Vroon, ‘Ameide en de Hollandse Oorlog (1672-1678)’, Nieuwsblad 2010.1, 19-30

W. Wirtz, ‘Markante, emotionele Rampjaar-verslagen’, Nieuwsblad 2010.1, 43-44 (recensie van Luc. Panhuysen, Rampjaar 1672, overgenomen uit de Volkskrant)

‘De brief van 28 november 1672 van Margaretha Turnor aan haar man’, Nieuwsblad 2010.1, 45

In romanvorm

Bergeijk van Hulst ( van Matthijs Johannes Lelyvelt), Edmundus Jonkhout of de verwoesting van Ameyde 1672 (???)